مناطق حساس ساحلی دریایی در استان خوزستان

مناطق حساس دریایی در سواحل خوزستان از نظر معیارهای اکولوژیکی عبارتند از :

1.     تالاب ساحلی

تالاب بین المللی و پناهگاه حیات وحش شادگان با وسعت 556000 هکتار که 277650 هکتار آن به عنوان پناهگاه حیات وحش می باشد،در شرق رودخانه بهمنشیر و شمال و غرب خور موسی قرار گرفته و به علت دارا بودن انواع اکوسیستم ها و بهره مندی از آب شیرین،لب شور و شور به عنوان سیمای سواحل استان خوزستان معرفی می گردد. هر چند سراسر تالاب شادگان را بايد بعنوان منطقه بوم شناختي حساس و با اهميت تلقي نمود اما بخشهايي از آن براي بعضي گونه هاي مشخص از سياستهاي ويژه برخوردار است.

در طي بررسيهاي انجام شده تاكنون 40 گونه پستاندار، سه گونه دوزيست، 8 گونه از خزندگان، 90 گونه آبزيان و 174 گونه پرندگان در تالاب شادگان شناسايي شدند.

جزاير خورموسي (ندلگار، بونه،‌دارا وقبرناخدا) براي پرندگان جوجه آور نظير حواصيل‌ها، پرستوهاي دريايي و نيز زادآوري لاك پشتهاي دريايي بسيار حساس هستند. در واقع اين جزاير تنها بخشهايي از تالاب هستند كه اين گونه در آن زادآوري دارند.

دهانه خورهاي كويرين، ملح و سلج و انتهای خور سنگی، زيستگاه زمستاني مهمي براي تغذيه و زادآوری فلامينگو و جوجه آوري آوست ها است. علاوه بر آن اين مكانها، استراحتگاه و مكان تغذيه گونه هاي مختلف كنار آب چر مي باشد. كناره خورها، امكان صيد ماهي توسط حواصيل وجود دارد.

اطراف خورها به شعاع حدود 30 متر (گاهي تا 50 متر)‌مكان زيست گل خورك است. تراكم گل خورك بستگي به بافت خاك دارد. در زمين هاي رسي تراكم بيشتري دارد و در مكان هاي شني اصلاً حضور ندارد.

دهانه خورموسي زيستگاه توليد مثلي و تغذيه دلفين ها است كه از اهميت ويژه اي برخوردار است و بسيار حساس است.

بخشهاي مركزي تالاب كه پوشيده از گياهان با تراكم كم است، زيستگاه حساس اردكها است. در برخي سرشماري هاي پرندگان، در اين قسمت بيش از 25000 عدد از خانواده اردكها شمارش شده است.

مناطق مركزي و تپه ماهوري تالاب كه بيرون از آب باقي مي مانند زيستگاه شغال، گراز‌ و جوندگان است و براي گونه هاي خشكي زي از اهميت ويژه اي برخوردار است.

سراسر تالاب شادگان زيستگاه حساس براي آبزيان مي باشد. خورها مكان زيست و تغذيه اي ماهيان دريايي و خورموسي زيستگاه 4 گونه ميگو است . ميگوها در محدوده تالاب تنها در خورموسي زندگي مي كنند. تالاب شادگان و خورهاي منتهي به آن مكان تخم ريزي و پرورش لارو بعضي گونه هاي ماهيان خليج فارس و رودخانه جراحي مي باشد و از حساسيت خاصي جهت تغذيه پرندگان وابسته به آنها برخوردار است.

2.     زیستگاه و محل زمستان گذرانی پرندگان آبزی و کنار آبزی و محل تغذیه در پهنه های حساس جزرومدی

سواحل استان خوزستان به دلیل ساختار جزرومدی و گلی خود ،محل مناسبی جهت تغذیه انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی می باشند و در سواحل و جزایر ،انواع پرندگان به زادآوری می پردازند که از مهمترین آن می توان زادآوری بیش از 30 درصد جمعیت جوجه آور سلیم خرچنگ خوار در جزیره دارا و قبر ناخدا را نام برد. از سایت های سرشماری پرندگان در منطقه می توان استخرهای استحصال نمک اروند و حرمتی، خور سجافی،حاشیه سواحل خور موسی و جزیره دارا را نام برد.

عنوان آسيب پذيري 13 گونه مهم پرندگان در معرض خطر انقراض جهاني تالاب شادگان

نام گونه	نام علمي	IUCN, 2009 فهرست سرخ					CITES؛2009  ضميمه
		دربحران انقراض Cr	درمعرض انقراض En	آسيب پذير VU	نزديك آسيب NT	ريسك كمتر LR	ضميمه I	ضميمه II	ضميمه III
ليكوي خوزي	Turdoides altirostis					*
پاشلك بزرگ	Gallinago media
عروس غاز	Branta ruficlollis		*					*
اردك مرمري	Marmaronetta angustirostris			*
اردك سرسفيد	Oxyura leucocephala		*					*
اردك بلوطي	Aythya nyroca				*				*
عقاب تالابي خالدار	Aguila clanga			*
گيلانشاه خالدار	Numenius tenuirostris	*					*	*
پليگان پاخاكستري	Pelecanus crispus			*			*
باكلان كوچك	Phalacrocorax pygmenus					*
خروس كولي دشتي	Vanellus gregarious	*
عقاب دريايي دم سفيد	Haliaeetus albicilla			*			*
عقاب شاهي	Aguila heliaca			*			*

مآخذ: سايت هاي رسمي Redlist و CITES

3.     زیستگاه لاک پشتان دریایی

    جزایر استان خوزستان شامل جزیره دارا،بونه،ندلگار، قبر ناخدا،جزایر طیف کار و سایر جزایر کوچک ، همگی در خور موسی واقع شده اند و بعضی از این جزایر مانند داراو ندلگار به دلیل ساختار مناسب،زیستگاه مناسبی و بالقوه ای جهت زادآوری لاک پشتان دریایی می باشند.

4.     زیستگاه آبزیان دریایی

تاكنون سي وشش گونه آبزي در تالاب شادگان در شرايط تخم ريزي، نوزاد پروري و تغذيه شناسايي گرديده اند. علاوه برآن خورموسي نيز زيستگاه مهمي براي تخم ريزي و يا نوزادپروري تعداد زيادي از گونه هاي آبزيان خصوصاً ميگو است. از ماهی ها می توان به شوریده،راشگو،صبور،بیاح،میش ماهی، خارو،هامور،گیش ماهی،سنگسر،کفشک گرد،مید،حسون وکوسه ماهی ومارهای دریایی اشاره نمود. پستانداردريايي حاضر در خورموسي،‌دلفين معمولی وگوژپشت می باشند.به نظر مي رسد که حضور گونه دلفين گوژپشت در خورموسي فراوان تر از ديگر دلفينها باشد. اين گونه در فهرست سرخ IUCN ؛جزو گونه هايي كه براي آن ها اطلاعات كافي وجود ندارد به ثبت رسيده است. گونه های در خطر انقراض استان شامل حلوا سفید،کوسه،سارم،شوریده،مید،میش ماهی،راشگو و صبیتی می باشد و مناطق حساس زیستگاهی آبزیان شامل خور موسی،بحرکان،اروندرود، بهمنشیر، خوریات ماهشهر و بندر امام خمینی و همچنین مناطق لیفه و بوسیف می باشند.

    هر چند خورموسي زيستگاه مناسبي براي گاو دريايي بوده و ارتباط آن با جامعه گياهي آبي                    Halophila +Halodule در حاشيه خوريات ماهشهر به اثبات رسيده است ولي بندرت مشاهده شده است. ضيايي (1374) بدون ذكر محل و زمان مشخص،حضور اين گونه را در خورموسي اعلام نموده است.

5.     مصب های حساس، خورها و خلیج های کوچک ساحلی

    در سواحل استان خوزستان ، رودخانه های اروندرود،بهمنشیر و زهره وارد دریا می شوند که در محل تلاقی آنها با دریا زیستگاههای مصبی بسیار غنی بوجود آمده است که پذیرای انواع پرندگان و آبزیان می باشند و از شاخص ترین آنها می توان کوسه ماهی،دلفین و میگو را نام برد.همچنین در خور موسی ، خوریات متعددی وجود دارد که ازمهمترین آنها می توان خورهای سجافی، سمایلی، اردله،احمدی، جعفری، مریموس، دورق، زنگی، معاوی، غزاله، غنام، غزلان، تیمور، دورگستان، ابوخضیر، درویش، خناگ،سلج،ملح،گوارین و گوبان را نام برد.این خور ها به دلیل ساختار گلی و جزرومدی خود و به دلیل ورود مقادیر قابل توجهی از مواد مغذی و آلی و معدنی از رودخانه ها و نواحی مجاور به آنها ،زیستگاه بسیار مناسبی جهت تغذیه پرندگان و زادآوری انواع آبزیان از جمله میگو فراهم آورده اندو هر ساله انواع گوناگونی از آبزیان جهت زادآوری به این خوریات مهاجرت می نمایند. خور سجافی در مصب رودخانه زهره و غرب آن واقع شده است و در زمان جزر از آب بیرون می آید و آمیخته ای از شن زار و گل زارهای وسیع است و به دلیل کمی عمق، از پستانداران دریایی در آن مشاهده نمی شود. گونه های مهم جانوری این خور پرندگان آبزی و کنار آبزی می باشند به طوری که در 3 فصل سال می توان جمعیت فلامینگو رادر آن مشاهده نمود.

 

- جزیره مینو

اين جزيره در گذشته نام "صلبوخ" داشته و بين آبادان و خرمشهرواقع شده و دو شاخه اروندرود آن را فرا مي‌گيرد.  مینوشهر، شهری کوچک است که در آن قرار گرفته است و داراي جمعيتي حدود 12 هزار نفراست و بیشتر کاربرد تفریحی برای مردم دو شهر آبادان و خرمشهر دارد. ۴۵درصد آنها بهكشاورزي مي‌پردازند ولي در كنار آن پرورش دام نيز در مينو جايگاه خاصي دارد. در جزيره مينو پنج نهر جريان دارد كه دو تاي آن‌ها ‌از رودخانه جرف و سه تايديگر از اروندرود منشعب مي‌شود.

جزيره مينو از معدود نقاطي از جهان است كه در آن سيستم آبياري بصورت طبيعي و باجزر و مد آب انجام مي‌شود و نيازي به وسايل مكانيكي و تلمبه آب ندارد. نخل هاي بي شمار اين جزيره  اكوسيستم مناسبي براي زيست پرندگان مهاجر و همچنيننيزارهاي انبوه و رازآلود آن پناهگاه حيوانات وحشي از جمله گراز است.

 

2- جزیره بونه

تلفظ قدیمی‌تر نام اين جزيره غيرمسكوني استان خوزستان  بُنّه است. جزیره بونه به همراه دو جزیره کوچک دیگر بهنام‌های دارا و قبرناخدا در منتهی‌الیه شمال غربي خلیج فارس در دهانه خورموسیدراستان خوزستان واقع شده‌است.این جزیره مسطح و به صورت نواری باریک با سواحل ماسه ای و در بخش هایی سنگلاخ می باشد و در اطراف جزیره تخت سنگ هایی دیده می شود که این ترکیب با همدیگر مکانی مناسب برای استراحت و تغذیه پرندگان آبزی و کنار آبزی فراهم نموده اند.پوشش گیاهی سطح جزیره انبوه است و ارتفاع آن در بعضی بخش ها به 1 متر هم می رسد. فاصله هوایی این جزیره از دو شهر هندیجان وبندرماه‌شهر تقریباً یکی است. از پرندگان این جزیره می‌توان به سلیم خرچنگ‌خواراشاره کرد.  اين جزيره محل تخمگذاری پرستوهای دریایی نيز هست. این جزیره با توجه به معیارهای کنوانسیون رامسر و راپمی ،جزو زیستگاه های حساس می باشد.

 

3- جزیره دارا

جزيره دارا در دهانه خور موسی و در 5 کیلومتری جنوب غربی جزیره بونه  قراردارد. اين جزيره ی غیر مسکونی و زيبا، محل تخمگذاری پرستوهای دریایی است. سطح این جزیره کاملاً مسطح و عارضه ای بر روی آن وجود ندارد وسط جزیره پوشیده از گونه های گیاهی است و سواحل آن گلی و صخره ای و در قسمت هایی ماسه ای می باشند و به علت گودی وسط جزیره،در زمان مد دریا ، آب در آن تجمع یافته و حالت تالابی کوچکی به خود می گیرد و رطوبت داخل جزیره را تامین می نماید.پوشش گیاهی ببخش مرکزی جزیره انبوه است و زیستگاه مناسبی را برای بسیاری از پرندگان در طول سال فراهم می کند.گونه گیاهی Artemisia scoparia در حفاظت خاک و تثبیت لانه های خزندگان و لاک پشتان دریایی اهمیت ویژه ای دارد.این جزیره به دلیل زمستان گذرانی بیش از 16 گونه پرنده آبزی و کنار آبزی و پشتوانی از جمعیت پرندگان جوجه آور جزیره قبر ناخدا، زیستگاه حساس به شمار می رود.

4- جزیره قبر ناخدا

جزيره قبر ناخدا به مانندجزيره دارا غیر مسکونی بوده و  محل تخمگذاری پرستوهای دریایی است. این جزیره نیز کاملاً مسطح می باشد . دروسط جزیره مقبره ای متعلق به یک ناخدا وجود دارد و به همین دلیل به جزیره قبر ناخدا معروف است.سواحل آن گلی و ماسه ای است و سطح بخش مرکزی جزیره پوشیده از گیاهان مختلف می باشد.در سواحل این جزیره لاک پشت دریایی دیده می شود.اما مهمترین گروه جانوری جزیره،پرندگان آبزی و کنارآبزی می باشند.این جزیره به دلیل جوجه آوری بیش از 30 درصد جمعیت سلیم خرچنگ خوار و 20 درصد جمعیت تولیدمثل کنندهاگرت ساحلی ایران در آن و زمستان گذرانی بیش از 20 گونه پرنده آبزی و کنارآبزی در آن ،جزو زیستگاه های حساس می باشد. 

5- جزیره ندل گار

این جزیره در خور موسی و متشکل از توده شنی می باشد و به صورت یک نوار شمال غربی به جنوب شرقی است و هیچ گونه پوشش گیاهی و یا عوارضی ندارد.این جزیره مکان مهمی برای تخمگذاری لاک پشتان دریایی است و پرندگان جزایر دارا،بونه و قبر ناخدا از آن به عنوان استراحتگاه استفاده می کنند و پرندگان کنارآبزی در سواحل شنی آن به تغذیه می پردازند.این جزیره جزو زیستگاه های حساس است.