گزارش طرح جامع مدیریت تالاب شادگان

طرح حفاظت از تالابهای ایران

 

طرح حفاظت از تالابهای ایران در سال 2005 به امضاء رسید تا به بحران تالاب هارسیدگی کند. اجرای کامل طرح از ماه آوریل 2006 آغاز شد و تا سال 2012 نیز ادامه خواهد یافت. اين طرح يك طرح ملي است وسازمان حفاظت محيط زيست به عنوان هماهنگ كننده ملي آن وبا حمايت برنامه عمران ملل متحد UNDPوبا تسهيلات جهاني GEF به مدت 7سال اجرا ميشود.

طرح بر اساس رویکرد اصلی زیر شکل گرفته است:

اگر تصمیم گیران و جوامع محلی از ارزشها و فواید مناطق حفاظت شده تالابی آگاه شوند و در فرآیند مدیریت اکوسیستم های تالابی سهیم گردند، از مدیریت پایدار این زیست بومهای ارزشمند حمایت خواهند کرد.

 

فعاليت اصلي طرح در سطح محلي و حوضه آبخيز در دو سايت نمونه درياچه اروميه ودرياچه پريشان انجام مي شود وتا پايان طرح تعداد محدودي سايت تكرار نيز به آنها افزوده خواهد شد.

تالاب شادگان باتوجه به دارا بودن تنوع زيستي منحصر به فرد از لحاظ بين المللي ، مطالعاتي كه تاكنون روي اين تالاب انجام شده است وپيشرفتي كه در راستاي تهيه برنامه مديريتي براي اين تالاب حاصل شده، به عنوان اوليه سايت تكرار طرح در سال 87 انتخاب شده است. وبا پیگیریهای اداره کل درسال 88 به عنوان سایت اصلی انتخاب گردید.

 

تدوین برنامه مدیریت جامع تالاب شادگان

در تهیه برنامه مدیریتی جامع، رویکرد استراتژیک مشارکتی مورد استفاده قرار گرفته است. این برنامه بر اساس مطالعات موجود و برنامه اجمالی مدیریت که در سال 1381 پیش نویس شد، تهیه می شود. همچنین از تجارب فعالیت­های برنامه­ریزی مدیریت دریاچه های ارومیه و پریشان استفاده خواهد شد و انتظار می رود از طریق مشارکت و رایزنی با ذینفعان به رویکردی مشترک برای دستیابی به یک چشم انداز معین دست یافت. مشارکت جستن ذینفعان موجب می شود تمامی نظرات، دانش و علائق گروههای ذینفع در برنامه ریزی لحاظ شده و به این ترتیب پایداری برنامه افزایش یافته و شرایط برای حمایت ذینفعان و مشارکت آنان در اجرای برنامه مساعدتر شود. فرایند برنامه ریزی مدیریت نیازمند شناخت ارزشها و تهدیدات تالاب و همچنین ظرفیت های ذینفعان اصلی در حمایت از ارزشها و رفع تهدیدات می باشد. در این برنامه ریزی تلاش میشود تا اقدامات اصلی مدیریتی بر روی اهداف اولویت دار جهت دستیابی به چشم انداز مشترک متمرکز شود. این رویکردی است که کنوانسیون رامسر برای تهیه برنامه مدیریت تالاب توصیه کرده است. 

روند برنامه ریزی مدیریت با استفاده از ظرفیت­های کارشناسی موجود در سازمان­ها و نهادهای استانی با حمایت فنی از طرف طرح حفاظت از تالابهای ایران انجام می گیرد. بدین ترتیب انتظار می رود سازمان­های استانی مرتبط خود مراحل مختلف تکمیل روند را دنبال کنند.

 

عناصر کلیدی برنامه مدیریت عبارتند از چشم انداز مشترک برای 25 سال آینده تالاب،   یک هدف اصلی مشترک در جهت دستیابی به چشم انداز، و اهداف اجرایی قابل سنجش که بوسیله نهادها و گروههای اصلی ذیربط به اجرا گذارده می­شوند. همانگونه که اشاره شد، این عناصر در جریان برگزاری کارگاه رایزنی با مشارکت نمایندگان گروههای ذیربط تعریف و مشخص گردید.

چشم انداز 25 ساله تالاب شادگان

در 25 سال آینده تالاب شادگان تالابی است؛  با آب كافي سالم ، تنوع زیستی غنی و متضمن رفاه جوامع محلی و آبادانی منطقه که ارزشها و گردشگاه های زیبای آن در تمام جهان شناخته شده است

 

حفاظت، احیا و پایدار سازی ارزشهای طبیعی تالاب شادگان برای انتفاع نسل فعلی و نسل های آتی

 

اهداف اجرایی مدیریت

برمبنای نتایج حاصل از مذاکرات کارگاه اخیر، اهداف اجرایی زیر برای دستیابی به هدف اصلی و چشم انداز برنامه مدیریت ضروری تشخیص داده شده اند. در دنباله  هر یک از اهداف اجرایی ، جداول تفصیلی برای مشخص کردن مسایل، اهداف کوتاه مدت و دراز مدت، اقدامات اجرایی و نهادهای مسئول مرتبط با آن هدف اجرایی را نشان می دهند، تهیه خواهند شد. این جداول از طریق نتایج حاصل از بحث ها و تبادل نظرها در کارگاههای مشاوره ای آتی تکمیل شده و متعاقبا بعنوان بخش اصلی برنامه مدیریت مورد استفاده قرار خواهد گرفت .

 

هدف اجرایی 1: افزایش آگاهی در مورد ارزشها و تهدیدات تالاب و ارتقای مشارکت عمومی در مدیریت آن

هرگاه مدیران و تصمیم­گیران و نیز مردم محلی از ارزشها، تهدیدها و حساسیتهای تالاب مطلع بوده و به نقش خود در پایدار سازی عملکرد تالاب آگاه باشند، بطور موثرتری در مدیریت آن همکاری و مشارکت خواهند کرد. براین اساس افزایش آگاهیهای عمومی برای پایدارسازی و مدیریت تالاب شادگان ضروری است.

تجارب جهانی نشان می­دهند که پایداری تالابها در وهله اول به میزان فعال بودن جوامع محلی در مدیریت آنها بستگی دارد. بنابراین جوامع محلی باید کاملاً در حفاظت و مدیریت تالاب دخیل شوند.

موارد اولویت دار در این هدف اجرایی که از مباحثات کارگاه حاصل شده­اند عبارتند از:

-  آگاهی سیاستمداران و تصمیم گیران در مورد ارزشها و تهدیداتی که عملکرد تالاب را مختل می کنند.

-  آگاهی مردم درون و اطراف تالاب در مورد قابلیت­های اقتصادی تالاب و راه­های استفاده پایدار از این قابلیت­ها.

-  مشارکت مردم محلی در مدیریت تالاب.

 

هدف اجرایی 2: تامین آب کافی برای تالاب

کیفیت و کمیت منابع آب تالاب احتمالا مهمترین عاملی است که بر پایداری عملکرد اقتصادی و اکولوژیکی آن تاثیر می گذارد..

اولویت های اقدامات در این هدف اجرایی که در کارگاه مشورتی مورد توافق قرار گرفت به قرار زیر است:

-        تضمین تامین آب کافی جهت پایدارسازی تالاب.

-        تضمین کیفیت آب مناسب

حمایت سیاسی قوی از توسعه اقتصادی و اجتماعی در سطح حوضه آبریز از یک سو و ضرورت حیاتی پایدارسازی تالاب و عملکردهای اکولوژیکی آن از سوی دیگر ایجاب می­کند تا برنامه­ریزی دقیقی برای استقرار مدیریت جامع آب و کاربری اراضی در محدوده حوضه آبریز رودخانه جراحی بعمل آید.

 

 

 

 

هدف اجرایی 3: حفاظت از تنوع زیستی و استفاده پایدار از منابع تالاب

این هدف اجرایی بهبود و احیای تنوع زیستی تالاب از طریق حفاظت از زیستگاهها و گونه­های تالابی و ارتقای کارکردهای اکولوژیکی زیستگاهها را مد نظر دارد. این هدف به ویژه بر بهبود زیستگاههای مهم ملی و بین المللی برای جانوران آبزی و نیز پرندگان مهاجر آبزی تمرکز دارد.

مسایل اولویت دار مدیریتی در این زمینه عبارتند از:

-        تغییرات کاربری در زیستگاههای تالابی

-        آلودگی/ تخریب زیستگاههای تالابی به دلیل کیفیت پایین جریانات آبهای ورودی

-        شکار بی رویه و کنترل نشده پرندگان آبی

-        تخلیه و جمع آوری نا مناسب و دفن زباله­های شهر شادگان در مجاورت تالاب

 

 

هدف اجرای 4: ارتقای معیشت جوامع بومی

استفاده ناپایدار از منابع تالاب می­تواند نتیجه مستقیم شرایط اقتصادی و منابع درآمدی محدود مردم محلی باشد. تخریب تالاب، محدودتر شدن منابع درآمد و سخت­تر شدن معیشت مردم محلی را در پی دارد. به این ترتیب این هدف اجرایی به پایدار سازی همه بهره برداریها از تالاب (ماهیگیری، شکار، چرای­دام و نی­بری) و جستجوی فرصتهای جدید جهت افزایش اشتغال و منابع تامین درآمد در خارج و یا داخل تالاب توجه دارد..

موضوعات و مسایل دارای اولویت در این هدف اجرایی عبارتند از:

-        ماهیگیری پایدار

-        استفاده پایدار از منابع گیاهی (چرا، برداشت نی و غیره)

-        توسعه امکانات برای اکوتوریسم

-        بهبود معیشت از طریق برنامه های توسعه "سبز" و سازگار با محیط زیست

 

 

 

فعالیتها وفرایند های انجام شده

شناخت اولیه ومطالعات پایه

آموزش، ظرفیت سازی و مشارکت

تدوین برنامه مدیریت و برنامه های مرتبط

اجرای برنامه مدیریت

نظارت، پایش و بازنگری و تکمیل

مراحل تهیه وتدوین برنامه مدیریت تالاب شادگان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مکانیسم های برنامه ریزی و اجرای برنامه مدیریت تالاب شادگان

. بر اساس گفتگوهای کارگاه مقرر شد یک کمیته استانی با مشارکت نمایندگان گروهها و نهادهای کلیدی ذینفع در مدیریت تالاب شادگان   تشکیل شده و شرح وظایف جامع جهت پیگیری موثر روند امور تدوین گردد. 

از آنجا که برنامه مدیریت باید قویا توسط سیاستمداران و تصمیم گیران استانی حمایت شود، عضویت استاندار در ساختار اجرایی و مدیریتی برنامه مدیریت تالاب شادگان ضروری خواهد بود. علاوه بر آن کمیته های مدیریت بر حسب شرایط و صلاحدید اختیار خواهند داشت تا نمایندگان دیگری را از سایر دستگاهها به صورت دائم دعوت و به ترکیب کمیته ها اضافه نمایند. لذا پیشنهاد شد کمیته استانی مدیریت تالاب شادگان با نمایندگان ثابت نهادهای زیر تشکیل شود:

-        استاندار (رئیس)

-        اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان (دبیر)

-        سازمان آب و برق خوزستان

-        سازمان جهاد کشاورزی خوزستان

-        اداره کل منابع طبیعی خوزستان

-        اداره کل شیلات خوزستان

-        اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان

-        فرمانداری شادگان

-        نماینده دانشگاه

-        نماینده (گان) جوامع محلی

همچنین کمیته محلی مدیریت تالاب شادگان متشکل از نمایندگان ثابت دستگاههای زیر خواهد بود و با کمیته استانی همکاری خواهد کرد.

-        فرمانداری شادگان (رئیس کمیته)

-        اداره حفاظت محیط زیست شادگان (دبیر کمیته)

-        نمایندگان فرمانداریهای آبادان و ماهشهر

-        ادارات حفاظت محیط زیست ماهشهر و آبادان

-        اداره کل شیلات خوزستان

-        اداره امور اراضی (سازمان جهاد کشاورزی)

-        امور آب مناطق شادگان، ماهشهر و آبادان

-        اداره جهاد کشاورزی شهرستان شادگان

-        اداره تعاون روستایی

-        اداره میراث فرهنگی شهرستان شادگان

-        نمایندگان جوامع محلی و شوراهای اسلامی شهرهای شادگان، آبادان و ماهشهر

-        تشکل های غیر دولتی

-        دانشگاهها

لازم به ذکر است کمیته های مدیریت تالاب شادگان با توجه به دستور کار جلسات و نظر موافق اعضای دائمی می توانند نمایندگانی را از سایر دستگاهها بصورت موردی به جلسات دعوت نمایند که از این دست میتوان به نمایندگان سازمانها و دستگاههای ذیل اشاره نمود:

-        اداره کل تعاون استان خوزستان

-        پالایشگاه آبادان (مدیریت خطوط لوله و مخابرات منطقه آبادان)

-        اداره کل صنایع و معادن

-        شرکت نفت

-        اداره کل راه و ترابری

-        سازمان بنادر و کشتیرانی

-        اداره کل آموزش و پرورش

-        صدا و سیمای خوزستان

-        ادارات جهاد کشاورزی آبادان و ماهشهر

-        شبکه بهداشت و درمان

-        ادارات آب و فاضلاب روستایی

-        و سایر دستگاهها ....

 

شرح وظایف این زیرکمیته (ها) به صورت زیر در نظر گرفته شده است:

-        نهایی کردن و به تصویب رساندن برنامه مدیریت

-        نظارت و پایش اجرای برنامه مدیریت

-        ارزیابی عملکرد مدیریت

-        تهیه برنامه کاری سالانه و 5 ساله مدیریت تالاب

-        تسهیل هماهنگی های بین بخشی

-        برنامه ریزی و هماهنگی امور مالی

-        یکپارچه و هماهنگ سازی برنامه های برنامه مدیریت با برنامه های سازمانهای استانی

-        تصمیم گیری در مورد عناوین و شرح خدمات زیرکمیته های ویژه و تخصصی

-        همکاری با کمیته ملی مدیریت تالاب

-        بررسی و تصویب گزارشهای سالانه

پیشنهاد میشود جلسات کمیته های مدیریت تالاب شادگان طی شش ماه اول به صورت ماهانه برگزار شود. پس از آن ممکن است جلسات با فواصل زمانی بیشتری (مثلا فصلی) برگزار شوند.